۵ مرداد سالروز اقامه اولین نمازجمعه پس از پیروزی انقلاب اسلام

مراسم عبادی – سیاسی نماز جمعه، طرحی قرانی برای گردهمایی هفتگی مسلمانان است که با شرایطی از جمله حضور معصوم(ع) به جای نماز ظهر روز جمعه برگزار می گردد و دو رکعت ان تبدیل به خطبه می شود و خطیب ضمن سفارش مردم به مراعات تقوا، انان را از مسایل مهم اگاه می سازد…. پس از پیروزی انقلاب شکوه مند اسلامی، فریضه مهم نماز جمعه زنده شد و دستور برگزاری انْ از سوی امام راحل صادر گردید. به همین منظور، در نخستین جمعه ماه مبارک رمضان سال ۱۳۹۹ ق که مصادف با پنجم مردادماه ۱۳۵۸ ش بود، با شرکت بیش از یک میلیون نفر از مردم مسلمان روزه دار تهران و در گرمای شدید تابستان، اولین نماز جمعه، به امامت و پیشوایی مرحوم ایت اللّه طالقانی در دانشگاه تهران، و با شکوه و عظمت خاصی برگزار شد.

اهمیت نماز جمعه

در مراسم هفتگی اجتماعی مسلمین،(نماز جمعه) جایگاه والایی دارد و نه تنها یک عبادت، بلکه مظهر وحدت مسلمین و شکوه و عظمت اسلام است و اگاهی پیروان قران را بالا می برد و “نماز عبادی، سیاسی” محسوب می گردد.

قران کریم، درباره نماز جمعه، می فرماید: یا اَیهَا الَّذِینَ امَنُوا اِذَا نُودِی لِلصَّلَاهِ مِن یوْمِ الْجُمُعَهِ فَاسْعَوْا اِلَی ذِکرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیعَ ای ایمان اوردگان! وقتی به نماز روز جمعه ندا داده می شود، به سوی یاد خدا بشتابید و داد و ستد را رها کنید.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلم می فرمایند: اَلاتیانِ اِلیُ الجُمعَهِ زیارَه وَ جَمال (شرکت(امدن) در نماز جمعه هم دیدار است و هم زینت و زیبایی) نماز جمعه هم دیدار است و هم زینت و زیبایی” دیدار است چون نوعی ملاقات با مومنین است و زیبا است چون برای خداست. و هرچه برای خدا باشد زیباست. نمازگزاران با حضور خود در نماز جمعه به فرمایش پیامبر اکرم(ص)، هم نماز به جای اورند و هم یکدیگر را زیارت می کنند. حتی کسانی که در طول هفته، به دلیل گرفتاری هایی موفق به دیدار یکدیگر نشده اند در این جمع الهی و معنوی به این مهم نایل می گردند.

کارکردهای نماز جمعه

برکات و اثار سازنده تربیتی و اجتماعی این عبادت سیاسی بسیار است،که به چند نمونه اشاره می شود:

۱- تقویت روحیه اخوت و برادری

چرا که همه،از هر جا،در یک مجمع و مصلا گرد می ایند و با رنگ هاو نژادهای مختلف کنارهم می نشینند.انچه در نماز جماعت بود،به مراتب بیشتر و قوی تر در نماز جمعه،این تجمع هفتگی مسلمانان وجوددارد.

۲- تشکل نیروهای اسلام

این عبادت،به نوعی مسلمانان را بر محور عبادت و نماز،تشکل ویکپارچگی می بخشد و مایه ارعاب دشمنان اسلام و خنثی شدن توطیه های تفرقه افکنانه و شایعه های انان است.

۳- رشد فکری-سیاسی مسلمانان

به مقتضای مطالب اگاهی بخشی که در خطبه های جمعه بیان می شود،مردم از مسایل سیاسی کشور خود و جهان با خبر می شوند و بااشنایی به وظایف اجتماعی خویش،در صحنه اجتماع حضور بیشترمی یابند.

۴- تقویت روحیه جمعی

این نیز از اثار نماز جمعه است که قطره های پراکنده افراد انسانی رادر یک اقیانوس،گرد می اورد و همه با ارتباط متقابل و شناسایی هم،روحیه اجتماعی پیدا می کنند و انزوا و فردگرایی از بین می رود.

۵- مرکزیت بسیج مردم

سنگر نماز جمعه،بهترین جای دعوت مردم به بسیج شدن برای جهادو دفاع و حل مشکلات اجتماعی و یاری رسانی به دیگران است.این قدرت عظیم مردمی که در نماز جمعه متجلی می شود،همواره مورد توجه بوده و در صدر اسلام نیز،رسول خدا(ص)و امیرالمومنین(ع)از مساجد و پس از خطبه ها،افراد را بسیج کرده و به جبهه های جهاد،می فرستادند.

نماز جمعه در قران و روایات

با نگاهی به شان نزول و کلمات به کار رفته در ایات ۹-۱۱ سوره جمعه، اهمیت نماز جمعه از دیدگاه قران معلوم می شود؛ چند نکته از این ایات استفاده می شود:

1. نماز جمعه از جمله نهادهایی است که به صراحت از ان در قران نام برده شده است؛
2. در این ایات دستور داده شده که هنگام نماز جمعه هر گونه کسب و کار و برنامه مزاحم را ترک گویید؛
3. از شان نزول ایات استفاده می شود، اگر در سالی که مردم گرفتار کمبود مواد غذایی هستند کاروانی بیاید و نیازهای انان را با خود داشته باشد به سراغ ان نروند و برنامه نماز جمعه را ادامه دهند، تا چه رسد به مواقعی که مردم زندگی عادی خود را می گذرانند.

سلمان فارسی می گوید: رسول خدا (ص) به من فرمود: می دانی روز جمعه چیست؟

گفتم: خدا و رسول او داناترند. ان حضرت فرمود: جمعه روزی است که خداوند پدر شما حضرت ادم (ع) را (با حوا) جمع کرد. هر بنده ای در این روز خودرا پاکیزه گرداند، بعد در نماز جمعه شرکت کند و سخن نگوید، تا اینکه امام جمعه نماز خود را به پایان رساند، این عمل موجب امرزش گناهان گذشته او می گردد. (اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۳۱)

احکام و مسایل فقهی نماز جمعه

نماز جمعه در عصر غیبت، واجب تخییری است و انسان می تواند نماز جمعه بخواند یا نماز ظهر.

نماز جمعه دو رکعت است و حتما باید بصورت جماعت خوانده شود.

پیش از نماز، دو خطبه واجب است که خطیب، در انها علاوه بر دعوت به تقوا، مسایل اجتماعی-سیاسی مسلمانان را هم باید مطرح کند.

وقت ان، از اغاز ظهر تا حدود یک ساعت پس از اذان است و از ان دیرتر روا نمی باشد.

حداقل افرادی که با حضور انان نماز جمعه تشکیل می شود، پنج نفراست.

فاصله دو نماز جمعه، نباید کمتر از یک فرسخ باشد.

گوش دادن به خطبه های نماز جمعه واجب است. شرکت نکردن بدون عذر، در نماز جماعت، نشانه نفاق است.

بهتر است که امام جمعه، در رکعت اول،پس از حمد، سوره جمعه را بخواند و در رکعت دوم، سوره منافقین را.

رسول خدا(ص) فرموده است: خداوند با سوره جمعه، مومنان را گرامی داشته است، از این رو، پیامبر(ص) به عنوان بشارت انان، جمعه را سنت کرده و بعنوان توبیخ منافقان، سوره منافقین را لازم ساخته است.

اداب و اسرار نماز جمعه

در عبادات دو ویژگی مهم (تعبّد) و (تنوّع) بسیار درخشنده است و عبادت الهی را برای بندگان لذت بخش و سازنده می گرداند.

لذا تفاوت رکعات نماز در شبانه روز و تفاوت نمازهای عیدین و نماز جمعه و داشتن دو قنوت قبل و بعد از رکوع، در همین راستا قابل تفسیر و پذیرش است.

در خصوص خواندن دو قنوت قبل و بعد از رکوع نماز جمعه نیز روایات متعدّدی وجود دارد، از جمله روایت امام صادق علیه السلام که فرموده اند:

(کلُّ الْقُنُوتِ قَبْلَ الرُّکوعِ اِلَّا الْجُمُعَهَ فَاِنَّ الرَّکعَهَ الْاُولَی الْقُنُوتُ فِیهَا قَبْلَ الرُّکوعِ وَ الْاَخِیرَهَ بَعْدَ الرُّکوعِ)[الاستبصار، ج ۱، ص ۴۱۸]

؛ (قنوت ها -در تمام نمازها- قبل از رکوع می باشد مگر قنوت نماز جمعه که رکعت اوّل ان، قنوت قبل از رکوع می باشد و رکعت دیگر قنوت بعد از رکوع می باشد).

به هر صورت علاوه بر تعبّدی بودن این دو قنوت، یکی از نکاتی که در این دستور دینی مشاهده می شود ایجاد تنوّع در احکام می باشد و همین تنوّع علاوه بر این که مانع خستگی ناشی از تکرار و همسانی می شود دو مزیت دیگر نیز به همراه دارد:

الف. نشاط بیشتر به ان جهت که از بعد روان شناختی، انسان ها در انجام کارهای جدید با یک انگیزه و هیجان بیشتری اقدام به عمل می کنند.

ب. به یادماندن و برجسته شدن و ممتاز شدن این عبادت از عبادت های مشابه.

ببینید فرم نماز جمعه به گونه ای است که در ذهن نقش می بندد و لذا حتّی اگر نحوه برگزاری ان را فراموش کند اما می داند این یک نماز معمولی نیست.

نماز جمعه نیز به دلایل مختلف از جمله حکمت فوق الذکر متفاوت از نمازهای معمولی و دارای دو قنوت است. (موسوی، حسن ، دفتر: ۴۳ (نماز، چیستی و چرایی)، ص: ۲۳۰)

پیشینه و تاریخچه نماز جمعه

پیامبر صلی الله علیه و اله در راه هجرت به یثرب که پس از ورود ایشان (شهر پیامبر) یا (مدینه النبی) نامیده شد، در محله ای به نام قبا توقف کرد تا حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه علیهاالسلام و تعدادی از مسلمانان به ان حضرت بپیوندند.

پیامبر صلی الله علیه و اله که روز دوشنبه وارد محله قبا شده بود، تا روز پنجشنبه با مردم ان قبیله نمازگزارْد و همراه انان، نخستین مسجد اسلام را بنا نهادند. سپس روز جمعه، به سوی مدینه حرکت کرد و به انتظار مردم مدینه که مدت ها برای ورود رسول خدا صلی الله علیه و اله عاشقانه روزشماری می کردند، پایان داد. پیامبر در وادی (رانوناء) همراه مردم مدینه نخستین نماز جمعه را اقامه کرد و سپس به قبا بازگشت و هم چنان چشم به راه علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام و دیگر پیروانش ماند. از ان پس تا پایان عمر شریف پیامبر، نماز جمعه برنامه هفتگی مسلمانان شد و مایه شکوه مسلمانان گردید. (مجله گلبرگ اردیبهشت ۱۳۸۴، شماره ۶۲)

نماز جمعه در سیره بزرگان

قبل از امدن مرحوم ایت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حایری نماز جمعه در قم اقامه نمی شده است . در همان اوایل مرحوم ایت الله حاج میرزا محمد ارباب به ایشان پیشنهاد میکند که نماز جمعه بخوانند ایشان در جواب می فرمایند باید صلاه جمعه را بحث کنیم (شاید مقصود این بوده که ببینندنظرشان در حکم نماز جمعه چه خواهد شد) پس از بحث و تدریس صلاه جمعه، نظرشان به وجوب تخییری ان تعلق می گیرد دراینجا باز پیشنهاد اقامه نماز جمعه مطرح می گردد و گویا این درزمانی بوده که اجتماعات دینی از طرف رضاخان ممنوع شده بود حاج شیخ خودشان برای اقامه جمعه حاضر نمی شوند اما می فرمایند اگر حاج شیخ ابوالقاسم قمی (ایت الله حاج شیخ ابوالقاسم قمی کبیر) اقامه کنند من هم شرکت میکنم اما این کار عملی نمی شود و در سال ۱۳۵۳ حاج شیخ ابوالقاسم و در سال ۱۳۵۵ مرحوم حاج شیخ از دنیا می روند.

پس از این تاریخ قرعه و فال به نام مرحوم ایت الله حاج سیدمحمدتقی خوانساری می خورد و نماز جمعه ای با شکوه در مسجد امام حسن عسکری بر پا می گردد که شاید در تمام جهان تشیع در ان دوره نماز جمعه ای با این کیفیت و شکوه نداشته ایم

نماز جمعه و انقلاب اسلامی

با برپایی حکومت جمهوری اسلامی، ایت اللّه طالقانی از طریق یکی از شخصیت های بزرگ کشور، برگزاری نماز جمعه در سرتاسر ایران را به امام پیشنهاد کرد که با موافقت وی، این مراسم وحدت بخش در سرتاسر میهن اسلامی برگزار گردید. بر این اساس به دستور مستقیم حضرت امام نخستین نماز جمعه تهران به امامت ایت اللّه طالقانی در پنجم مرداد ۱۳۵۸ در دانشگاه تهران برپا شد و بیش از یک میلیون نفر در ان شرکت کردند. او هفت نماز جمعه را اقامه کرد که اخرین ان در بهشت زهرا، در شانزدهم شهریور ۱۳۵۸ بود. (مجله گلبرگ شهریور ۱۳۸۱، شماره ۳۳)

امام خمینی (ره) پس از درگذشت مرحوم ایت الله طالقانی و کناره گیری ایت الله منتظری از امامت نماز جمعه تهران، طی حکمی در تاریخ ۲۴ دی ۵۸، ایت الله خامنه ای را به عنوان امام جمعه جدید تهران منصوب کرده و در حکم انتصاب ایشان چنین نوشتند: (جنابعالی که بحمدالله به حُسن سابقه موصوف و در علم و عمل شایسته هستید به امامت جمعه تهران منصوب می باشید.)

دوران امامت جمعه ایت الله خامنه ای در طول چهل سال گذشته را می توان به سه دوره تقسیم کرد که ایشان در طول این سه دوره، بیش از ۲۴۰ بار به اقامهنماز پرداخته اند. اولین دوره، از اولین خطبهنماز جمعهایشان از ۲۸ دی ۵۸ تا مجروحیت ایشان در حادثهترور ششم تیر سال ۶۰ ادامه داشت. دوره دوم، پس از چند ماه دوره نقاهت پس از ترور، و پس از انتخاب ایشان به عنوان رییس جمهور منتخب ملت ایران تا انتخاب ایشان به عنوان رهبر انقلاب ادامه پیدا کرد. و دوره سوم امامت جمعه که شامل دوره رهبری ایشان است. (پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر اثار حضرت ایت الله العظمی سیدعلی خامنه ای (مد ظله العالی((

نماز جمعه از نگاه امام و رهبری

نماز خوب، فحشا و منکر را از یک امتی بیرون می کند.

بروید سراغ نماز، احیا کنید این سنت سیاسی اسلام را.

نگویید که ما انقلاب کردیم حالا باید هی فریاد بزنیم! خیر نماز بخوانید، ازهمه فریادها بالاتر است.

نماز جمعه در راس همه امور است.

نماز جمعه که نمایشی از قدرت سیاسی و اجتماعی اسلام است، باید هر چه شکوهمندتر و پر محتواتر اقامه شود.

اجتماعات خود را، خصوصا در روز جمعه، هر چه بیشتر فشرده کنید، و به مراسم و شعایر مذهبی اهمیت دهید.

یکی از برکات این نهضت و انقلاب همین اقامه نماز جمعه هاست.

نمازهای جمعه و جماعت، را با شکوه بجا بیاورید، و نمازهای غیر جمعه را هم، که شیطانها از نماز می ترسند، از مسجد می ترسند.

از نماز جمعه و جماعت، که بیانگر سیاسی نماز است، هر گز غفلت نکنند.

این نماز جمعه از بزرگترین عنایات حق تعالی بر جمهوری اسلامی ایران است.

خدای تعالی دوست دارد که در وقت ذکر او، بنده منقطع به سوی او باشد، ومتضرع و خالص باشد. (کلمات قصار امام خمینی (س) ( پندها و حکمتها ) بخش اول فصل دوم(

شهدای نماز جمعه

)شهید قاضی طباطبایی) بلافاصله بعداز پیروزی انقلاب از طرف امام به سمت امام جمعه تبریز منصوب شدند و اولین نمازجمعه را در این شهر بزرگ برپا کردند. ایشان همچنین کمیته های انقلاب اسلامی اذربایجان شرقی و غربی را تشکیل دادند و نقش زیادی در راه اندازی استانداریها، فرمانداریها و ادارات استان ایفا نمودند. مرحوم قاضی همچنین زحمات زیادی برای رسیدگی به محرومان و مستضعفین متحمل شدند. شامگاه روز دهم ابان سال ۱۳۵۸ مصادف با عید سعید قربان سال ۱۳۹۹ هجری، قدم به مسلخ عشق گذاشت و جان گرانمایه خود را که سالها در مجاهده و تلاش گذرانده بود، در پیشگاه حضرت حق در طبق اخلاص نهاد. مجاهد عظیم الشان (ایت الله قاضی طباطبایی) در چنین روزی بعد از ادای فریضه نماز مغرب و عشاء و در حال مراجعت از مسجد به منزل، مورد هجوم عوامل سرسپرده استکبار تحت نام گروه (فرقان) قرار گرفت و شربت شهادت را نوشید.

خطبه های سبز

(یا اَیُّهَا النَّبِیُّ حَسْبُکَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُوْمِنِینَ) خدا و مومنان تو را بس.

این حرف کوتاه انقلاب ماست. خلاصه ی جمهوری ما این است؛ خدا و مردم. سیاست نه شرقی و نه غربی ما بر روی این پایه استوار است؛ خدا و مردم. ما این دو عنصر شریف را که میتوانند حرکت انقلاب اسلامی ما را روزبه روز گسترش و عمق بیشتری بدهند، نباید از دست بدهیم.

خدا متجلی در نظام الهی و احکام الهی است که قانون گذاران و مجریان باید ان را مراعات کنند و مردم یعنی همین حضور عظیم مردم از همه ی قشرها و طبقات. الان شما توی این صحنه ی عظیم نماز جمعه نگاه کنید. ببینید از همه ی قشرهای مردم در کنار شما هستند. از شهری، روستایی، عشایری، پیر، جوان، زن، مرد، دانشجو، کارگر، پیشه ور، روحانی، کشاورز، از همه ی قشرهای اجتماعی، مسطوره و نمونه ای در این عرصه ی عظیم جمع اند. این یک چیز استثنایی فوق العاده ای است که دنیا نظیرش را ندیده است جز در صدر اسلام.

صدر اسلام هم پیغمبر اکرم با مردم سر و کار داشت و امام امت این راز را کشف کرد. شما وقتی در روش و شیوه ی مبارزه ی امام مطالعه می کنید، این را می بینید. این جزو الهامات الهی است که امام از ان برخوردار شد. با مردم کار کرد. از روز اول خطاب امام به مردم بود. تا امروز هم امام خودش را از مردم جدا نمی کند. قابل جدایی نیست. امام از مردم است و مردم از امام اند. (بیانات مقام معظم رهبری در خطبه های نمازجمعه ی تهران ۱۴/ ۰۳/ ۱۳۶۱)

شورای سیاست گذاری ایمه جمعه

شورای سیاست گذاری ایمه جمعه یکی از ارکان و بخش های مهم دستگاه ولایت می باشد، دستگاه ولایت عبارت است از منصوبین ولی فقیه که بدون فرایند انتخابات وارد ساختار قدرت می شوند.

شورای سیاست گذاری از جمله مهمترین بخش های دستگاه ولایت می باشد که نزدیک ترین و شبیه ترین وظیفه و رسالت را به ولی فقیه دارد.

در رابطه با شورای سیاست گذاری به صورت مختصر به چند سر فصل مهم اشاره می شود:  اهتمام شورای سیاست گذاری به دیدگاه ها و مطالبات ولی فقیه

وظیفه سیاست گذاران نماز جمعه، ایجاد یک معاونت واقعی برای اشنا کردن ایمه جمعه با دیدگاه های مترقی امام خامنه ای و به خصوص پیگیری مطالبات رهبر معظم انقلاب از شورای سیاست گذاری و ایمه جمعه در رابطه با رسالتشان می باشد.

برخی از بایسته ها و شایسته های ایمه جمعه و سیاست گذاران این نهاد، از نگاه امام خامنه ای:

حاکم بودن نگاه انقلابی بر مدیریت های این نهاد مهم، تکامل دایم و روز به روز این مجموعه انسانی، وجود نظارت واقعی بر عملکرد ها، جوان گرایی در گزینش ایمه جمعه، ایجاد ساختار توانمند مدیریتی، مبارزه با تحجّر و خرافات و انحرافات فکری، داشتن رویکرد تربیتی و ارتباط با مدارس و مقاطع تحصیلی، تلاش برای حفظ ایمان مردم به روحانیت، بسیجی بودن و ارتباط با نیروی مقدس بسیج، اعتلای محتوا و ایجاد جذابیت در خطبه ها، حفظ وحدت و امید در جامعه، کسب محوریت در اجتماع مردمی، ساده زیستی، در دسترس مردم بودن، پاسخگویی به شبهات موجود و مقدر، داشتن روحیه انقلابی، جلوگیری از نفوذ عناصر ناباب در مراکز حساس، عدم وابستگی به جناح های سیاسی و بی اعتنایی به دسته بندی صهیونیستی اصلاح طلب و اصولگرا، ملجا مردم در گرفتاری ها، قلب و قرارگاه فرهنگی شهرها، ارتباط با حوزه و دانشگاه، عدالت خواهی و مبارزه با فساد و عدم دخالت در عزل و نصب ها.

خاطرات نماز جمعه

از پنجره‌ی هتل نگاهی به شهر دودگرفته می‌اندازد. این اولین باری است که به ایران امده و حالا در استانه‌ی اذان ظهر، می‌خواهد غسل جمعه کند و به محل برگزاری نماز جمعه‌ی تهران برود.

با عجله به حمام کوچک اتاقش می‌رود و سر و تنی صفا می‌دهد. بعد لباس نویش را می‌پوشد و به لابی هتل می‌رود تا نشانی محل برگزاری نمازجمعه‌ی تهران را از مسیول پذیرش هتل بپرسد.

متصدی اطلاعات که انگار چیز عجیب و غریبی را شنیده باشد، شانه‌هایش را به علامت بی‌ اطلاعی بالا می‌اندازد و او را به اتاق مدیریت هتل که عکس بزرگی از پادشاه  را بر دیوارش کوبیده حواله می‌دهد.

مدیر هتل با گشاده‌رویی او را می‌پذیرد و در جواب سوالش می‌گوید: (در تهران نماز جمعه برگزار    نمی‌شود!(

با ناباوری به اتاقش برمی‌گردد. چمدانش را می‌بندد و راهی فرودگاه می‌شود تا از شهری که در ان نماز جمعه خوانده نمی‌شود، برود. او نمی‌داند به زودی انقلاب اسلامی ملت ایران پیروز می‌شود و عطر نماز ادینه، شهر را پر می‌کند… (از خاطرات دکتر کلیم صدیقی، رهبر فقید مسلمانان انگلستان؛ مجله سلام بچه ها، مرداد ماه سال ۱۳۹۳، شماره ۲۹۳(

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه