معرفت امام زمان (عج) چیستی، چرایی و چگونگی

همه ما تاکنون، کم و بیش درباره لزوم (معرفت امام زمان عج) مطالبی خوانده یا شنیده ایم و می دانیم براساس روایات قطعی و تردیدناپذیری که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و امامان معصوم علیهم السلام نقل شده است، مردن، بدون معرفت نسبت به امام زمان (عج)، به منزله مرگ در زمان جاهلیت، یعنی مردن در حال کفر و شرک است؛ ولی شاید بسیاری از ما از کم و کیف و لوازم این معرفت چندان اگاه نباشیم و به درستی ندانیم که چه شناخت تفصیلی باید از امام عصر خود داشته باشیم، عید بزرگ نیمه شعبان، فرصتی ارزشمند برای شناخت بیشتر امام زمان و مروری بر دانسته هایمان در این زمینه است و باید با استفاده از این فرصت، معرفت اجمالی خود از ایشان را به معرفت تفصیلی تبدیل کنیم.

معنای لغوی و اصطلاحی امام

الف) معنای لغوی

)امام) واژه ای عربی، به معنای پیشوا، سرپرست و مقتداست۱- در معنای امام گفته اند: امام کسی است که به او اقتدا می شود؛ چه شی مورد اقتدا، انسان باشد که به گفتار و کردارش اقتدا شود، یا کتابی باشد، یا شی دیگری؛ و چه این اقتدا حق و صواب باشد، یا باطل و ناصواب

برخی متکلمان نیز نوشته اند: معنای لغوی واژه امامت ان است که دیگری مورد تبعیت و پیروی او قرار گیرد؛ یعنی رییس باشد، و امام کسی است که مورد تبعیت و اقتدا قرار می گیرد

واژه امام در قران دوازده بار به صورت مفرد یا جمع امده و در این استعمال ها، امامت به همان معنای لغوی، یعنی به معنای مطلق رهبری و پیشوایی است. و هرگاه ویژگی و خصوصیتی در نظر بوده با قید و قرینه بیان شده است؛ مثلاً در یکی از ایات قران می خوانیم: (وَ جَعَلْناهُمْ اَیِمَهً یهْدُونَ بِاَمْرِنا؛ و انان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت می کنند).  انبیا: ۷۳)

 ب) معنای اصطلاحی امام

گروهی از متکلمان امامیه، امامت را به (ریاست عام دینی و دنیایی) تعریف کرده اند؛ مثلاً شیخ مفید در توصیف امام می نویسد: (امام، کسی است که در امور دینی و دنیایی مردم، به جانشینی از پیامبر صلی الله علیه و اله ریاستی فراگیر دارد.) همچنین خواجه نصیرالدین طوسی در پاسخ به این پرسش که معنای امام چیست، می نویسد: (امام، کسی است که ریاست فراگیر در امور دنیایی و دینی را اصالتاً، نه به نیابت از دیگری، در این دنیا به عهده دارد)

در روایات اسلامی، امام و امامت، جایگاه بسیار برجسته ای دارند و از انها به عنوان مقامی الهی یاد شده که فراتر از اختیار و انتخاب بشر هستند. امام رضا علیه السلام می فرماید:

همانا امامت، قدرش والاتر، شانش بزرگ تر، منزلتش عالی تر، جایگاهش بلندتر، و ژرفایش بیشتر از ان است که مردم با خردهای خود به ان برسند، یا با ارایشان ان را دریابند، یا با انتخابِ خود، امامی منصوب کنند. همانا امامت، مقامی است که خدای عزّوجلّ پس از رتبه نبوت و خلّت، در مرتبه سوم به ابراهیم خلیل علیه السلام اختصاص داده است… همانا امامت، مقام پیامبران و میراث اوصیاست. همانا امامت، خلافت خدا و خلافت رسول خدا صلی الله علیه و اله است.

 معرفت امام در اموزه های اسلامی

)معرفت امام( نیز جایگاه و اهمیت ویژه‌ای در اموزه های اسلامی دارد و در سخنان پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و اله و امامان معصوم علیه السلام تاکید فراوانی بر ان شده است. در روایتی متواتر که شیعه و سنی از پیامبر اعظم صلی الله علیه و اله نقل کرده اند، نشناختن امام زمان عج) و نداشتن معرفت نسبت به ایشان و با این حالْ مردن، با مردن در عصر جاهلیت، برابر دانسته شده اس.  امام باقر علیه السلام در این باره می فرماید:

هرکس درحالی که امامش را نشناخته باشد بمیرد، مردنش، مردن جاهلیت است و هر ان که در حال شناختن امامش بمیرد، پیش افتادن یا تاخیر این امر]ظهور حضرت[ او را زیان نرساند و هرکس بمیرد درحالی که امامش را شناخته، همچون کسی است که در خیمه حضرت قایم عج) با ان حضرت باشد.

 ضرورت معرفت امام

حال این پرسش مطرح می شود که چرا در اموزه های اسلامی، بر لزوم معرفت امام عج) این همه تاکید شده است؟ پاسخ این پرسش را از روایات بیان می کنیم:

امام رضا علیه السلام می فرماید:

امامت، زمام دین، و مایه نظام مسلمانان، و صلاح دنیا، و عزت مومنان است. امامت، اساس رشددهنده اسلام و شاخه بلند ان است. تمامیت نماز و روزه و حج و جهاد و گرداوری مالیات و صدقات و اجرای حدود و احکام و حراست از مرزهای اسلام، همه به دست امام است. امام، حلال خدا را حلال و حرام خدا را حرام می کند و حدود خدا را برپا می دارد و از دین خدا دفاع می کند. او با حکمت و اندرز و حجت رسا مردم را به راه پروردگارش فرا می خواند.

با توجه به این روایت، به خوبی روشن می شود که بقای همه اصول و فروع اسلام، به وجود امام بسته است. امام باقر علیه السلام نیز فرموده است:

بالاترین مرتبه امر دین و کلید در همه چیز و مایه خرسندی خدای رحمان، پیروی از امام، بعد از شناخت اوست. همانا خدای عزو جل می فرماید: (هرکس از پیامبر فرمان برد، در حقیقت خدا را فرمان برده و هرکس روی گردان شود ما تو را بر ایشان نگهبان نفرستاده ایم. همانا اگر مردی شب ها را به عبادت به پا خیزد و روزها را روزه دارد و تمام اموالش را صدقه دهد و در تمام دوران عمرش به حج رود، ]ولی[ امر ولایت ولی خدا را نشناسد تا از او پیروی کند و تمام اعمالش با راهنمایی او باشد، برای او از ثواب خدای عزّوجلّ حقی نیست و او از اهل ایمان نباشد.

 راه های کسب معرفت

معرفت امام زمان عج) از دو راه به دست می‌آید:

الف) معرفت اکتسابی: یکی از راه های پی بردن به مراتب و مقام های والای امامان معصوم شیعه، و به ویژه امام عصر عج)، مطالعه و تامل در کتاب ها و مقاله هایی است که در این زمینه نگاشته شده است. همچنین خواندن زیارت جامعه کبیره و تامل و تدبر در اوصافی که در این زیارت برای امامان معصوم علیهم السلام نقل شده، در معرفت یافتن به مقام و جایگاه امام در هستی، بسیار موثر است.

شناخت دقیق نشانه های ظهور نیز یکی از فروع شناخت امام عصر عج) است؛ زیرا سبب می شود انسان، فریب مدعیان دروغین مهدویت را نخورد و در دام شیادانی که ادعای مهدی بودن دارند گرفتار نشود.

ب) معرفت اعطایی: در اموزه های اسلامی، بر تاثیر پرهیزکاری و اعمال شایسته در حصول معرفت راستین و نهادینه شدن ان در وجود ادمی، بسیار تاکید شده است. براساس این اموزه ها، انسان با عمل کردن به اموخته های خود، می تواند مرزهای دانایی اش را گسترش دهد و به آنچه نمی داند دست یابد. خداوند در قران کریم می فرماید: (ای کسانی که ایمان اورده اید اگر از خدا پروا دارید برای شما [نیروی] تشخیص حق از باطل قرار می دهد.)  انفال: ۲۹) و نیز می فرماید: (اِلَیهِ یصْعَدُ الْکلِمُ الطَّیبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ یرْفَعُهُ؛ سخنان پاکیزه به سوی او بالا می رود و کار شایسته به ان رفعت می بخشد(.  فاطر: ۱۰)

علامه طباطبایی در تفسیر این ایه و بیان مراد از (کلِمُ الطَّیبُ؛ سخن های پاکیزه) می نویسد: (مراد از ان، صِرف لفظ نیست، بلکه لفظ بدان جهت که معنایی طیب  پاکیزه) دارد منظور است. پس در نتیجه، مراد از این (کلم طیب) عقاید حقی می شود که انسان اعتقاد به ان را زیربنای اعمال خود قرار می دهد)

ایشان درباره رابطه علم و عمل و تاثیر عمل شایسته در رفعت علم می نویسد: (عمل از فروع علم و ]از[ اثار ان است؛ اثاری که هیچگاه از ان جداشدنی نیست. هرچه عمل مکرر شود، اعتقادْ راسخ تر، روشن تر و تاثیرش قوی تر می گردد)

امام باقر علیه السلام نیز درباره نقش عمل به دانسته ها در افزایش دانایی می فرماید: (هر کس به انچه می داند عمل کند، خداوند انچه را نمی داند به او می‌آموزد بنابراین کسانی که در پی امام عصر، معرفت به ان حضرت و کسب ولایت ایشان هستند، باید افزون بر مطالعه و تحقیق و تدبر در ویژگی های امامان معصوم علیهم السلام، در پیروی از این بزرگواران و دوری از مخالفت با انها بکوشند و خود را از الودگی هایی که پیشوایان معصوم نمی پسندند پیراسته سازند. در این صورت می توان امیدوار بود که انوار معرفت این حجت های الهی، به قلب راه یابد.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه