فلسفه روزه

فلسفه روزه دارى ، تکامل جسم و جان است ، چرا که گفته اند : عقل سالم در بدن سالم است . دانشمندان اسلامى و غیر اسلامى در این باره جزوه ها و کتاب هاى زیادى نوشته اند و برخى از آثار آن را بیان کرده اند: از جمله : رفع سوء هاضمه ، تقویت بهداشت عمومى ، جلوگیرى از آپاندیس ، پاک سازى مجارى ادرار ، رفع بیمارى ها و امراض جلدى و دفع چربى هاى زاید . روزه در درمان بسیارى از بیمارى هاى غیر قابل علاج مؤثر است . به هر حال نقش روزه دارى در سلامت تن و تکامل روح غیر قابل انکار است .
روزه تمام دستگاه هاى بدن ، بافت ها ، رگ ها ، غده ها ، اعصاب ، اجزاى بدن ، روده ها و شرایین را از خستگى بیرون مى آورد ، زیرا در اثر عملیات مداوم و شبانه روزى ، قسمت هاى مختلف بدن ، سست و ضعیف مى گردد . اشتباه نشود ، این که گفتیم بدن در اثر روزه گرفتن استراحت مى کند ، معناى آن این نیست که از عمل باز مى ماند ، بلکه معناى آن این است که از سرعت عمل خود مى کاهد تا استراحت کند و خستگى خود را بگیرد و بدین ترتیب روزه ، ضعف ، احتقان ( بند آمدن بول ) ، چاقى بدن ، تصلب شرایین ، زخم معده و امتلاى آن را برطرف مى سازد . درست به همین دلیل است که مى گوییم ، روزه عمر را طولانى مى کند ، به جسم نشاط مى دهد و انسان را از کسلى و سستى نجات مى بخشد و از مرض ها و درد ها آزاد مى کند .
اخیراً در اروپا و بسیارى کشور هاى دیگر بیمارستان هایى افتتاح شده که از طریق روزه ، بسیارى از بیمارى ها و مرض ها را معالجه مى کنند . وقتى ماه رمضان فرا مى رسد برنامه هاى زندگى عوض مى گردد و همین تغییر برنامه ، روح انسان را تازه مى کند و به انسان نشاط مى دهد ، زیرا روح انسان ، تغییر برنامه هاى خوراک و خواب و امثال آن را درک مى کند . این مطلبى است که تجربه و روان شناسى آن را روشن ساخته است . به روزه داران در هنگام افطار نشاطى دست مى دهد که با هیچ نوع نشاط دیگرى برابرى نمى کند ، زیرا شخصى که در طول روز ،بایستى بعضى از مسائل را رعایت مى کرده ( خوردن ـ آشامیدن ) هنگام افطار احساس مى کند از این قید و بندها رهایى یافته و همین درک آزادى ، یک نوع خرسندى براى انسان به ارمغان مى آورد . در روایت وارد شده است که براى روزه دار ، دو خرسندى وجود دارد : یک خرسندى به هنگام افطار و دیگرى موقع دیدار خدا .
یکى از دستورات خداوند به انسان ها ، روزه دارى است تا در سایه آن ، انسان بتواند از هر گونه فساد و بیمارى مصون بماند و با رهانیدن خود از دام هاى شیطان ، خود را در مسیر انبیا و ائمه (ع) قرار دهد . قرآن این دستور را این گونه بیان مى فرماید : ( هان اى کسانى که ایمان آورده اید ، روزه بر شما واجب شد و این دستور نه تنها درباره شما بلکه یک سنت الهى است که به پیامبران گذشته و پیروان آنان نیز ابلاغ شده ؛ پس روزه بگیرید . امید است بدین سبب متقى گردید .)
روزه ، کلاس کسب تقوا است ، تمرینى براى متقى شدن است . کدامین نتیجه و ثمره بهتر از این که انسان با روزه دارى ، سعادت دنیا و آخرتش را تضمین کند . در یک حدیث قدسى ، پیامبر (ص) از درگاه خداوند سؤال مى کند : اولین عبادت کدام است ؟ خداوند پاسخ مى دهد : روزه . آن گاه رسول اکرم (ص) مى پرسد : پروردگارا ، نتیجه و ثمره روزه گرفتن چیست ؟ خداوند در پاسخ مى فرماید : نتیجه روزه ، رسیدن به آگاهى قلبى و حکمت است و نتیجه حکمت ، شناخت خداوند است و نتیجه معرفت و شناخت پروردگار ، رسیدن به یقین کامل است ؛ پس هرگاه بنده خدا به یقین رسید ، همه وجود و زندگى اش به خدا وابسته مى شود و زندگى اش اگر به سختى و یا به آسانى بگذرد ، در او تغییرى ایجاد نمى شود . وقتى که این بنده عاشق خدا در حال مرگ باشد فرشتگان بر بالین او مى ایستند و از آب کوثر و شراب هاى بهشتى او را سیراب مى کنند تا سختى مرگش برطرف شود . سپس به او مژده اى بزرگ مى دهند و مى گویند : خوشا به حالت چه جایگاه نیکو و مقام عظیمى دارى ! اینک به یک چشم بر هم زدن به دربار الهى پرواز مى کند و به مقام لقاءالله رسیده و بین او و خداوند بلند مرتبه هیچ پرده و حجابى باقى نمى ماند .

رمضان ، ماه خدا
مبدأ هستى و آفریدگار زمین و زمان ، خداوند متعال است ، اما در فرهنگ توحیدى ، بعضى مکان ها و زمان ها ارزشى ویژه دارند . ماه رمضان که شهر اللّه ( ماه خدا ) نامیده مى شود ، ویژگى ها و خصوصیات بى نظیرى دارد که هیچ کدام از زمان ها آن خصوصیات را ندارد ؛ شب ها ، روزها ، ساعات و لحظات ماه خدا برتر از همه زمان ها است . چنان که پیامبر (ص) مى فرماید:
( هان اى مردم ، بیدار باشید که ماه خدا با کوله بارى از نعمت ها و رحمت ها و مغفرت هاى الهى به سوى شما روى آورده است . رمضان ماهى است که در نزد خداوند از همه ماه ها برتر و بالاتر است . روزهاى آن با فضیلت ترین روزها و شب هایش بالاترین شب ها است . ساعت هاى این ماه ، بهترین ساعات و لحظات است . رمضان ماهى است که همگى شما به میهمانى خداوند دعوت شده اید و این نعمت بزرگ خداوند است که شما را در این ماه قرار داد .)
از کلمات پیامبر (ص) مى توان بعضى از علل برترى این ماه مبارک را دریافت . همه نعمت هاى خدا ارزش مندند ، اما نعمت هدایت بالاترین نعمت ها است و این هدیه اى است که خداوند در این ماه به مؤمنان تقدیم کرده است . کدام نعمت بالاتر از این که آدمى در کنار سفره گسترده خداوند حضور یابد و روح پژمرده خود را با آب حیات معنوى جان ببخشد . کدام نعمت بالاتر از این که انسان از اسارت دنیا و مادیات رها گردد و بر قله آزادى سرود حق سر دهد . کدام نعمت بالاتر از این که انسان زندگى حیوانى و هوس هاى شیطانى خویش را به فراموشى سپرده و راه را براى رشد و تکامل معنوى خویش هموار سازد و بالاخره کدام نعمت بالاتر از این که آدمى تکامل به سوى خدا را دریابد و یقین کند که ارزش او بسیار والاتر و بالاتر از آن است که فقط از نظر مادى خود را بى نیاز کند و همه چیزش در مسائل و نعم دنیوى خلاصه شود .
اسلام ، تن پرورى به معناى نفس پرورى و شهوت پرستى را شدیداً محکوم کرده است ، اما پرورش بدن به معناى مراقبت و حفظ سلامت و بهداشت را از واجبات شمرده است و هر نوع عملى را که براى بدن زیان بخش باشد حرام شمرده است . اسلام آن جا که یک امر واجب مانند ( روزه ) احیاناً براى بدن مضرّ تشخیص داده شود ، آن را ساقط مى کند و حتى آن را حرام مى داند .

آداب و سنن بسیارى در اسلام به خاطر بهداشت و سلامت بدن وضع شده است . ممکن است افرادى میان ( پرورش بدن ) که یک امر بهداشتى است و ( تن پرورى ) به معناى نفس پرورى که امرى اخلاقى است ، فرق نگذارند و خیال کنند اسلام که با تن پرورى مخالف است یعنى با بهداشت بدن مخالف است . پس لاقیدى ولاابالى گرى در حفظ سلامت و کارهایى که مضر به بهداشت و سلامت بدن است ، از نظر اسلام کار نادرستى است . همان گونه که نفس پرورى و شهوت رانى ، ضد روح پرورى است و موجب بیمارى روح و روان مى گردد ، به همان سان نیز ضد بهداشت و پرورش صحیح جسم هست و منجر به بیمارى جسمى مى گردد .

روزه از دیدگاه دانشمندان
دکتر ( الکسیس کارل ) در کتاب انسان موجود ناشناخته مى نویسد : ( با روزه دارى ، قند خون در کبد مى ریزد و چربى هایى که در زیر پوست ذخیره شده اند و پروتئین هاى عضلات و غدد و سلول هاى کبدى آزاد مى شوند و به مصرف تغذیه مى رسند .)
دکتر کارل مى گوید : ( لزوم روزه دارى در تمام ادیان تأکید شده است . در روزه ، ابتدا گرسنگى و گاهى نوعى تحریک عصبى و بعد ضعفى احساس مى شود ، ولى در عین حال ، کیفیات پوشیده اى که اهمیت زیادى دارند ، به فعالیت مى افتند و بالاخره تمام اعضا ، مواد خاص خود را براى نگه دارى و تعادل محیط داخلى و قلب ، قربانى مى کنند و به این ترتیب روزه تمام بافت هاى بدنى را مى شوید و آن ها را تازه مى کند . )
دکتر ( ژان فروموزان ) روش معالجه با روزه را ، شست و شوى اعضاى بدن تعبیر مى کند ، که در آغاز روزه دارى ، زبان باردار است ، عرق بدن زیاد است ، دهان بدبو است و گاه آب از بینى راه مى افتد ، که همه این ها علامت شروع شست و شوى کامل بدن است . پس از سه چهار روز بو برطرف مى شود ، اسیداوریک ادرار کاهش مى یابد و شخص احساس سبکى و خوشى خارق العاده اى مى کند . در این حال اعضا هم استراحتى کافى دارند .
دکتر ( تومانیانس ) راجع به فواید روزه دارى مى نویسد : ( فایده بزرگِ کم خوردن و پرهیز نمودن از غذاها در یک مدت کوتاه آن است که چون معده در طول مدت یازده ماه مرتب پر از غذا بوده ، در مدت یک ماه روزه دارى مواد غذایى خود را دفع مى کند و همین طور کبد که براى حل و هضم غذا مجبور است دائماً صفراى خود را مصرف کند ، در مدت سى روز ترشحات صفرا وى را صَرف حل کردن باقى مانده غذاى جمع شده خواهد کرد . دستگاه هاضمه در نتیجه کم خوردن غذا ، اندکى فراغت حاصل نموده و رفع خستگى مى نماید . روزه یعنى کم خوردن و کم آشامیدن در مدت معینى از سال و این بهترین راه معالجه و حفظ تندرستى است ، که طب قدیم و جدید را از این حیث متوجه خود ساخته . مخصوصاً امراضى را که بر دستگاه هاضمه ، به خصوص کلیه و کبد عارض مى شود و به توسط دارو نمى توان آن ها را علاج نمود ، روزه به خوبى معالجه مى نماید . چنان چه بهترین دارو براى برطرف ساختن سوء هاضمه نیز روزه گرفتن است . مرض مخصوص کبد هم که موجب یرقان مى گردد ، بهترین طریق معالجه اش همانا روزه گرفتن است ، چه آن که ایجاد این مرض اغلب اوقات به واسطه خستگى کبد است که در موقع زیادى عمل و فعالیت ، نمى تواند صفرا را از خود بگیرد . )
دکتر ( گوئل پا ) فرانسوى مى گوید: ( چهار پنجم بیمارى ها از تخمیر غذا در روده ها ناشى مى شود که همه با روزه اصلاح مى گردد . )
دکتر ( آلکسى سوفورین ) در کتاب خود مى نویسد : ( جسم به هنگام روزه به جاى غذا از مواد باقى مانده در بدن استفاده کرده و آن ها را مصرف مى نماید و بدین وسیله مواد کثیف و عفونى اى که در جسم هست و ریشه و خمیره بیمارى ها از آن ها است ، از بین مى رود . روزه سبب بهبودى همه بیمارى ها است . بنابراین شایسته است که جسم خود را به وسیله روزه ، نظیف و پاکیزه کنید .)

بیمارى هایى را که این دانشمندان توانسته اند به وسیله روزه معالجه کنند به قرار ذیل است : ( نوراستنى ، التهاب معده ، التهاب حنجره ، سفلیس ، سل ، درد چشم ، زکام مزمن ، درد مزمن سینه ، نفخ و ورم ریه ها ، بیمارى هاى عصبى ، لرزش اندام ، استسقا ، فلج ، کم خونى ، اضطراب روحى ، ضعف عمومى بدن ، بیمارى کبد و بالاخره تضعیف غده هاى سرطانى و ترک اعتیاد .)
دکتر (کاریو) امریکایى مى نویسد : ( هر شخص بیمار باید در سال مدتى از غذا پرهیز کند ، زیرا مادامى که غذا به تن مى رسد میکروب ها در حال رشدند ، ولى هنگامى که از غذا پرهیز مى کند ، میکروب ها رو به ضعف مى روند .) وى هم چنین مى افزاید : ( روزه اى که اسلام واجب کرده ، بزرگ ترین ضامن سلامتى تن مى باشد .)
روزه باعث مى شود که آدمى بر نفس سرکش خویش لجام زند و تمایلات و خواهش هاى نامشروع و نامعقول نفس را تحت کنترل درآورد . ما وقتى به نقش خاص روزه در تهذیب نفس واقف مى گردیم که بدانیم تمام آن چه را که برخلاف مقام انسانیت در چهار گوشه جهان واقع مى شود ، ناشى از خودخواهى ها و هواهاى نفسانى و تمایلات شیطانى است و تا انسان از این امیال و شهوات رهایى نیابد ، ظلم و ستم و فساد و قتل و غارت و گناه کارى ادامه خواهد داشت . روزه عاملى است که انسان با استفاده از آن مى تواند بر خواهش هاى نفسانى غلبه کند و بر تمام اعضا و جوارح خویش حکومت براند و هوا و هوس هایش را تحت کنترل در آورد . انسان تا اسیر تمایلات نفسانى است ، هرگز روى سعادت و فلاح را نخواهد دید ، چرا که هوا و هوس ها و دل بستگى ها و وابستگى ها ، زنجیر هاى ثقیل و سهمگینى هستند که روح آدمى را به اسارت خود در مى آورند و تا این زنجیر ها از هم نگسلد ، روح انسان از قید و بند هاى بردگى و اسارت رهایى نخواهد یافت . تمایلات نفسانى ، دشمن ( درون ) انسان اند و غلبه بر این دشمنان سرکش ، بسیار مشکل تر از غلبه بر دشمن ( برون ) است .
سهل دان شیرى که صف ها بشکند شیـر آن بـاشد کــه خـود را بشکند .

آثار روزه
روزه ، چشمه رحمت الهى را در وادى دل انسان هاى حق طلب جارى مى کند .
روزه ، مائده هاى آسمانى را بر سفره دل انسان هاى روزه دار مى چیند .
روزه ، در میدان صبر و بردبارى ، روح انسان را استوار مى سازد .
روزه ، ظلمت خودخواهى و خودمحورى را مبدل به نورانیت تواضع و ایثار مى نماید .
روزه ، نجات دهنده گناه کاران پشیمان ، از دهانه دوزخ است .
روزه ، شوق به خوبى ها و سبقت در حسنات را در وجود انسان مى پروراند .
روزه ، زیباکننده چهره شخصیت انسان در پرتو عبادات است .
روزه ، جان انسان را در مسیر نسیم هاى رحمت الهى قرار مى دهد .
روزه ، پاک کننده چهره دل ، از غبار گناه و لغزش است .
روزه ، پلى است که انسان را از رودخانه مسموم هواى نفس عبور داده ، به ساحل سعادت مى رساند .
روزه ، خانه تکانى دل از گناه و آلودگى است .
روزه ، در گوش جان انسان هاى مؤمن ، سرود وصل به خدا را سر مى دهد .
روزه ، شکوفاکننده نهال ایمان در بوستان جان انسان است .
روزه ، تودهنى زدن به شیطان ، این دشمن دیرینه هدایت است .
روزه ، شهد شیرین حضور در بهشت را در کام دل انسان مخلص فرو مى ریزد .

پیامبر خدا فرمود : ” المعده بیت کل داء ، و الحمئه راس کل دواء ” 
معده مرکز و خانه هر دردى است ، و پرهیز و اجتناب ( از غذاهاى نامناسب و زیاد خورى ) اساس و راس هرداروى شفابخش است .
پیامبر (ص) سه باب از علوم بروى ما گشود
پیامبر عظیم الشان اسلام در یک بیانیه کوتاه ، اثرات و فوائد سه چیز را به این شرح بیان مى ‏فرماید : ” اغزوا تغنموا ، و صوموا تصحوا ، و سافروا تستغنوا ” اول ، جنگ و جهاد کنید تا مستغنى شوید ، که غنائم جنگى باعث استغنا مى‏ باشد ، دوم ، روزه بگیرید تا صحت و سلامتى خویش را تضمین کنید ، سوم ، سفر کنید تا مالدار شوید ، زیرا مسافرت و حمل کالاى تجارتى از شهرى به شهر دیگر یا از کشورى به کشور دیگر باعث رفع نیازمندى‏ هاى جامعه و عمران کشور ها مى‏ گردد ، در این سه جمله پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) سه باب از در هاى علم : جهاد ( که خود باعث تمکن و امکانات مالى مى‏ شود ) ، بهداشت جسم و اقتصاد جامعه را بر روى ما مى‏ گشاید .

امام على (ع) در فلسفه روزه چه مى‏ فرماید ؟
ما اگر پویاى فلسفه روزه و حکمت تشریع آن باشیم و از خواص و فوائد آن بخواهیم اطلاعات بیشترى پیدا کنیم و به اشکال تراشی هاى منتقدین پاسخ اقناع کننده بدهیم به سخنان حکیمانه و درربار حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه گوش فرا مى‏ دهیم در قسمتى از این خطبه امام مى ‏فرماید : ” و مجاهده الصیام فى الایام المفروضات ، تسکینا لاطرافهم ، و تخشیعا لابصارهم ، و تذلیلا لنفوسهم و تخفیضا لقلوبهم ، و اذهابا للخیلاء عنهم لما فى ذلک من تعفیر عتاق الوجوه بالتراب تواضعا و التصاق کرائم الجوارح بالارض تصاغرا و لحقوق البطون بالمتون من الصیام تذللا ” امیر مؤمنان علیه السلام به دنباله مطالب ارزشمندى مى ‏فرماید : از خدا بترسید و از کیفر تباهکارى در دنیا ، و از زیان ستمگرى در آخرت … و خداوند بندگان مؤمنش را حفظ مى ‏فرماید ، به وسیله نماز ها و زکات ها ، ( و سپس فوائد و پاره‏ اى از علل و فلسفه روزه را بیان مى ‏فرماید ) و کوشش در گرفتن روزه در روزهاى واجب ، براى آرام ماندن دست و پا و اندام و دیگر ایشان ( از معصیت و نافرمانى ) و چشم به زیر انداختنشان و فروتنى جانهاشان ، و زبونى دلهاشان ، و بیرون کردن کبر و خودپسندى از آنان ، چون در نماز است مالیدن رخسار هاى نیکو براى فروتنى ، و ( هنگام سجده نمودن ) چسبانیدن اعضاء شریفه ( هفت موضع ) را به زمین براى اظهار کوچکى و ” ذلت‏به پیشگاه با عظمتش ‏” و در روزه رسیدن شکم ها به پشت ها براى خضوع و ناچیز دانستن خویش که روزه و نماز و زکات فلسفه‏ اش سازندگى و تزکیه ، و تذلل و تقلل به پیشگاه حضرت حق است ، و از چیز هائى است که مى ‏تواند آدمى را از چنگ شیطان نجات بخشد ، و از انواع بیماری هاى ظاهرى و باطنى برهاند ، و مخصوصا درس مقاومت و مبارزه را عملا یاد آدمى دهد ، مخصوصا روزه است که از امتیازات بخصوص برخوردار است ، که پاداش آن فقط به خداوند بزرگ برگزار شده است . که امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) درجائى دیگر مى ‏فرماید : ” و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق‏ ” 
روزه براى آزمایش اخلاص مردم است

خداوند روزه را براى آزمایش اخلاص مردم واجب فرموده است ، که روزه در اخلاص عمل بسیار مؤثر است ، یعنى کسى که روزه مى ‏گیرد و تمامى روز را با همه امکان بخوردنی ها و آشامیدنى‏ هایى که در اختیار دارد ، در عین حال امساک مى ‏نماید ، جز اخلاص به پیشگاه حضرت حق مفهومى دیگر ندارد ، و در قسمتى از نهج البلاغه مى ‏فرماید : ” و صوم شهر رمضان فانه جنه من العقاب ‏” و یکى از دلائل وجوب روزه این است که روزه ماه رمضان سپر است از عقاب الهى ، یعنى روزه موجب غفران و آمرزش گناهان و معاصى انسان است ، که به وسیله روزه نجات از آتش جهنم و عقوبت پروردگار به دست مى ‏آید .
خدایا از گرسنگى بتو پناه مى ‏آوریم
فوائد کم خورى از نظر بهداشت و تندرستى جسم و روح ، درست است که آدمى تاب گرسنگى زیاد را ندارد ، و اسلام هم نخواسته است که انسان خود را در زحمت تحمل گرسنگى زیاد قرار دهد ، بلکه در بعضى روایات رسیده است : ” اللهم اعوذبک من الجوع ‏” خدایا از گرسنگى به تو پناه مى‏ برم ، ولى در عین حال باید متوجه بود ، که مقدارى از گرسنگى براى انسان لازم است ! و فوائد بسیارى در بردارد ، و بر عکس پورخورى و سیر بیمارى زیادى به همراه مى ‏آورد .
از نظر بهداشت و تندرستى ، باید غذا کمتر مصرف شود ، و هنوز اشتهاء تمام نشده ، دست از غذا خوردن بکشد ، به تجربه ثابت ‏شده است . افرادى که کم مى خورند ، از کسانى که همیشه سیر مى‏ خورند سالم ‏تر مى ‏باشند ، و تن درست‏ ترند .

ابعادى در فلسفه روزه از بیان امام صادق (ع)
هشام بن حکم از رئیس مذهب تشیع حضرت جعفر بن محمد ( علیهما السلام ) مى ‏پرسد از علت و فلسفه روزه ، امام مى‏ فرماید : ” انما فرض الله الصیام لیستوى به الغنى و القیر و ذلک ان الغنى لم یکن لیجد مس الجوع ، فیرحم الفقیر ، لان الغنى کلما اراد شیئا قدر علیه ، فاراد الله تعالى ان یسوى بین خلقه ، و ان یذیق الغنى مس الجوع و الالم لیرق على الضعیف و یرحم الجائع‏ ” 

حضرت صادق ( علیه السلام ) : براستى خداوند روزه را واجب کرد ، تا به وسیله او بین اغنیاء و فقراء مساوات و برابرى به وجود آید ، و این براى آن است که ثروتمندانى که هرگز درد گرسنگى را احساس نکرده اند ، به فقراء ترحم نمایند ، زیرا اغنیاء هرگاه ( خوردنى و آشامیدنى را ) اراده نمودند ( و هوس هر نوع ماکولات و مشروبات کردند ) برایشان میسر است ، پس خداوند متعال ” روزه را واجب نموده‏ ” که تا بین بندگانش از فقیر و غنى ، برابرى به وجود آورد ، و اینکه سرمایه داران مسلمان الم جوع و گرسنگى را لمس نمایند ، تا بر ضعفاء رقت آوردند ، و بر گرسنگان عالم ترحم نمایند ، ( و این تنها شعار اسلام است ، آرى تنها مکتبى که به حال گرسنگان عالم ترحم نمایند ، ) و این تنها شعار اسلام است ، آرى تنها مکتبى که به حال گرسنگان و محرومان مى‏اندیشد اسلام است .

خصال هفتگانه مخصوص روزه‏ داران
در حدیثى طویل حضرت امیر المؤمنین ( علیه السلام ) از پیامبر خدا ( صلى الله علیه و آله ) چنین نقل مى ‏فرماید که پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) فرمود : ” ما من مؤمن یصوم شهر رمضان احتسابا الا اوجب الله تبارک و تعالى له سبع خصال : اولها یذوب الحرام من جسده ، و الثانیه یقرب من رحمه الله عزوجل ، و الثالثه قد کفر خطیئه ابیه آدم ، و الرابعه یهون الله علیه سکرات الموت و الخامسه امان من الجوع و العطش یوم القیمه و السادسه یطعمه الله عزوجل من طیبات الجنه ، و السابعه یعطیه الله عزوجل برائه من النار ، قال: صدقت‏یا محمد ” .

هیچ مؤمنى نیست که ماه رمضان را فقط به حساب خدا روزه بگیرد ، مگر آنکه خداى تبارک و تعالى فت‏ خصلت را براى او واجب و لازم گرداند : ۱- هر چه حرام در پیگرش باشد محو و ذوب گرداند ، ۲- به حمت‏ خداى عزوجل نزدیک مى‏ شود ، ۳- ( با روزه خویش ) خطاى پدرش حضرت آدم را مى‏ پوشاند ، ۴- خداوند لحظات جان کندن را بر وى آسان گرداند ، ۵- از گرسنگى و تشنگى روز قیامت در امان خواهد بود ، ۶- خداى عزوجل از خوراکی هاى لذیذ بهشتى او را نصیب دهد ، ۷- خداى و عزوجل برائت و بیزارى از آتش دوزخ را به او عطا فرماید . ( پرسش کننده در این حدیث مفصل ، عالم یهودى بود ) که عرض کرد راست گفتى اى محمد .

فلسفه و دلائل وجوب روزه از امام رضا (ع)
امام رضا ( علیه السلام ) در فلسفه و دلائل وجوب روزه مى ‏فرماید : ” انما امروا بالصوم لکى یعرفوا الم الجوع و العطش ، فیستدلوا على فقر الآخره ، و لیکون الصائم خاشعا ذلیلا مستکینا ماجورا و محتسبا عارفا ، صابرا على ما اصابه من الجوع و العطش ، فیستوجب الثواب مع ما فیه من الامساک عن الشهوات و یکون ذلک واعظا لهم فى العاجل و رائضا لهم على اداء ما کلفهم و دلیلا لهم فى الآجل و لیعرفوا شده مبلغ ذلک على اهل الفقر و المسکنه فى الدنیا فیؤدوا الیهم ما افترض الله لهم فى اموالهم‏ “

وقتى از حضرت درباره فلسفه روزه مى ‏پرسند ، مى‏ فرماید : همانا ( مردم ) مامور به روزه شدند تا بشناسند درد و ناگواری اى گرسنگى و تشنگى را ، و آنگاه استدلال کنند بر سختی هاى گرسنگى و تشنگى و فقر آخرت ، ( که پیامبر صلى الله علیه و آله در خطبه شعبانیه مى‏ فرمود : و اذکروا بجوعکم و عطشکم جوع یوم القیمه و عطشه ، یاد آورید از گرسنگى و تشنگى روزه داریتان گرسنگی ها و تشنگی هاى روز قیامت را ، که این یادآورى انسان را به فکر تدارک قیامت مى ‏اندازد که تا سعى کند ، جد و جهد بیشترى در کسب رضاى خداوند و کمک به مخلوق ضعیفش بنماید و آنان را از امکانات مادى و غیر مادى خویش بهره‏ مند سازد ) .

( آنگاه امام علیه السلام خصوصیات صائم را این چنین توصیف مى‏ فرماید ) و هر آینه روزه‏ دار باید ( به پیشگاه خداوند ) بنده‏ اى خاشع و ذلیل و داراى استکانت و وقار باشد ، ( و خود و عمل خویش را ) ماجور و مثاب دانسته ، ( و بداند که اعمال و زحماتش ) به حساب مى ‏آید ، ( و نادیده گرفته نمى ‏شود ) و در همه حال به آنچه که انجام مى ‏دهد از عبادات عارف باشد ، و بر آنچه که از گرسنگى و تشنگى به او مى‏ رسد صبر کند ، و در آن هنگام با امساک از شهوات ( و پیروى نکردن از نفس اماره بسوء ) مستوجب ثواب فراوانى مى‏ شود ، ( و خداوند اجر و ثواب عبادت روزه‏ داریش را به او مرحمت خواهد فرمود ) و این اوصاف حمیده ( که براى صائم ذکر شد ) واعظ خوبى براى روزه‏ داران در دنیا خواهد شد ، ( که اثرات وضعى این اوصاف کاملا در چهره و اعمال و رفتار آنان مشهود خواهد گشت ) و رائض و راغب است ‏بر روزه ‏داران بر اداء آنچه که مکلف به آنند و راهنماى خوبى براى آنان است در عالم عقبى ، و آنان باید بشناسند شدت و اهمیت مشکلات فقرا و بیچارگان را که تا رحمت آورند بر فقراء و مساکین در دنیا ، سپس اداء نمایند حقوق آنان را که خداوند در اموالشان مقرر فرموده است . ( یعنى اینطور نباشد که خود خوب بخورند و بپوشند و دیگران گرسنه باشند ) .

شاعر عرب ” حاتم بن عبد الله طائى‏ ” مى ‏گوید :
و حسبک داء ان تبیت‏ ببطنه و حولک اکباد تحن الى القد !

یعنى : این درد براى تو بس است که شب با شکم پر بخوابى و در گردت جگرها باشد که قدح پوستى را آرزو کنند و براى آنان فراهم نشود چه جاى آنکه طعام داشته باشند .

بحثى دیگر در فلسفه روزه از امام رضا (ع)
امام رضا ( علیه السلام ) در یک پرسش دیگر از فلسفه روزه چنین مى‏ فرماید : ” عله الصوم لعرفان مس الجوع و العطش لیکون العبد ذلیلا مستکینا ماجورا محتسبا صابرا فیکون ذلک دلیلا على شدائد الآخره ، علت روزه از براى فهمیدن الم و درد گرسنگى و تشنگى است ، تا بنده ذلیل و متضرع و ماجور و صابر باشد و بفهمد شدائد آخرت را ، مع ما فیه من الانکسار له عن الشهوات و اعظاله فى العاجل دلیلا على الآجل لیعلم مبلغ ذلک من اهل الفقر و المسکنه فى الدنیا و الآخره ‏” علاوه بر این که در روزه انکسار شهوات و موعظه هست از براى امر آخرت تا بداند حال اهل فقر و فاقه را در دنیا و عقبى . بلى این است قسمتى از فلسفه روزه از بیان حضرت رضا علیه آلاف التحیه و الثناء .

بلى روزه از افضل طاعات است ، زیرا که روزه مشتمل بر انکسار شهوات بهیمیه است که شریعت آسمانى و احکام الهى نیامده مگر براى تعدیل شهوات و توقیف و مهار آنها که در حد اعتدال انجام گرفته ، و براى تزکیه و طهارت نفس و تصفیه آن از اخلاقیات رذیله ، زیرا مقصود از صوم مجرد امساک از اکل و شرب و مباشرت با نسوان نیست ، بلکه غرض نهائى آن کف نفس و نگهدارى آن از شهوترانى‏ هاى حیوانى است ، چنان که رسول خدا ( صلى الله علیه و آله ) فرمود : الصوم جنه فاذا صام احدکم فلا یرفث و لا یجهل و ان امرء جادله او شاتمه فلیقل انى صائم : که روزه سپرى است از براى شخص ، زیرا یکى از شما اگر روزه گرفت‏سخن زشت نگوید ، و کار هاى بیهوده نکند ، و اگر کسى با وى مجادله کند یا او را شماتت نماید ، او بگوید من روزه هستم ، مراد از این حدیث ‏شریف نبوى ( صلى الله علیه و آله ) این است : که روزه وقایه ‏اى است که نگه مى ‏دارد آدمى را از انحرافات و لغزش ها ، که به واسطه آن از دشمنانى بزرگ چون شیطان نفس ، دشمن درونى ، خلاصى مى‏ جوید ، پس نفس را کنترل مى ‏نماید از شهوات نابجا ، و شیطان را از خود دور مى‏ نماید .
مجراى نفوذ شیطان را با روزه ضیق نمائید .

بر این مبنا رسول الله ( صلى الله علیه و آله ) فرمود : ” ان الشیطان لیجرى من ابن آدم مجرى الدم فضیقوا مجاریه بالجوع ” ، که شیطان جریان مى یابد و نفوذ مى ‏کند در فرزندان آدم ، مانند جریان خون در بدن پس مجارى شیطان را در وجود خود به واسطه گرسنگى یعنى روزه تنگ نمائید ، و الحق ، که روزه بدون اثر چه فایده و ثمرى دارد ؟ آرى فائده و اثرى ندارد که آدمى غذاى ناهار خویش را به افطار تاخیر اندازد ، و از امساک و اجتناب از یک سرى مبطلات روزه ، انواع تهمت ها و دروغ ها و غیبت ها و شهوترانى‏ ها و هتک حرمت‏ خلق الله و حفظ نکردن ناموس خویش از نامحرمان و سوء تربیت فرزندان و سرعت غضب به حادثه کوچکى و ایجاد ضرب و شتم و صدها گناه دیگر مرتکب شود و بگوید من روزه هستم خیر ؟ این نوع روزه اثرى و فایده‏اى ندارد ، باید روزه قدرت ساختن و اصلاح نفس داشته باشد و روزه این قدرت را دارد ، لکن این مائیم ارزش و اهمت او را تشخیص ندادیم ، و از این نوع روزه ‏هاى بى اثر ثمرى جز گرسنگى و تحمل تشنگى عاید ما نمى ‏شود ، و چه فایده‏ اى است از براى روزه‏ دار که فریضه ‏اى اداء کند و کبیره ‏اى مرتکب گردد ، و با خیانت‏بر بندگان خدا در مال و عرض ایشان تجاوز نماید .
روزه رابطه مستقیم با اخلاص دارد . 

imamalinet.net